نی

ساختمان نی

نی، لوله‌ای است در طول‌ها و قطرهای مختلف که جنس آن غالبا از نی نیزار است. برای ساختن نی، قسمت مناسبی از نی نیزار را که هفت بند و شش گره داشته‌باشد جدا می‌کنند. قطر نی معمولا از بالا به پایین کمی کاهش می یابد. روی نی معمولا چهار سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت آن ایجاد می‌کنند. نی در برخی نواحی مانند مازندران، بختیاری و ... پنج سوراخ و در کردستان پنج تا شش سوراخ در جلو دارد. نی مورد استفاده در موسیقی دستگاهی ایران پنج سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت بدنه دارد. دور دهانه‌ی بالایی نی (قسمتی که در آن می‌دمند) را از سمت بیرون کمی می تراشند تا لبه‌ی لوله تیزتر و تولید صدا در آن آسان‌تر شود.

نوازندگی و اجرا نی

نوازنده، نی را عمودی در دست می گیرد و دهانه ی آن را بین دو دندان جلو و یا بین دو لب ها قرار می دهد و در آن می دمد. بخش زیادی از هوای دمیده شده، از سوراخ های باز نی خارج می شود و نوازنده با انگشت های هر دو دست، سوراخ ها را باز و بسته می‌کند. ممکن است نوازنده هنگام نواختن، دست راست را بالای دست چپ قرار دهد و برعکس. ساز نی به دلیل گستره‌ی صدایی خود در کلید سل نوشته می‌شود. ساز نی قابل کوک نبوده و نوازنده در همنوازی‌ها و تکنوازی‌ها از انواع مختلف نی استفاده می‌کند. از استادان می‌توان نایب اسدالله، حسین یاوری اصفهانی، حسن کسایی، حسین عمومی، جمشید عندلیبی، سید محمد موسوی، حسن ناهید، محمد علی کیانی نژاد و عبدالنقی افشارنیا را نام برد.

تاریخچه نی

نی، یکی از کهن‌ترین سازهای جهان می‌باشد که در هر فرهنگ و نزد ملل مختلف از جنس‌های مختلف مثل چوب، نی، خیزران و فلزاتی مانند روی، آهن، مس، برنج و غیره و در ابعاد و اندازه های (بلندی-کوتاهی) مختلف ساخته شده است و به عنوان ساز تنهایی، ساز چوپانی و غیره نامیده می شود. ساخت نی ملهم از نای (حنجره) انسان است و به همین دلیل نزدیک‌ترین صوت را از نظر تن و حالات به صدای انسان دارد. فارابی اشرف آلات موسیقی را حلق انسان می‌داند و دوم از نای (نی) نام می‌برد.