کمانچه

همه چیز راجع به ساز کمانچه

کمانچه یکی از سازهای موسیقی ایرانی است که علاوه بر شکم، دسته و سر، در انتهای پایینی ساز، پایه‌ای دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می‌گیرد. این ساز دارای چهار سیم است که در موازات دسته کشیده می‌شود و از آرشه برای نواختن آن استفاده می‌کنند. آموزش ساز کمانچه نیاز به مهارت تخصصی دارد. 

ساختار ساز کمانچه

این ساز شامل کاسه طنینی، خرک، دسته، گوشی‌ها، شیطانک، سیم گیر، پایه و آرشه است. اگر قصد آموزش ساز کمانچه را دارید باید با تمام این اجزا آشنا شوید. کاسه طنینی که شکل کُره‌ای دارد، به‌صورت توخالی است و دهانه‌ای در بالای آن برای قرارگیری پوست وجود دارد. خرک که از چوب یا استخوان ساخته می‌شود، به همراه دو پایه کوچک بر روی پوست کاسه قرار می‌گیرد و سیم‌ها را تنظیم نگه می‌دارد. دسته نیز از یک لوله چوبی ساخته شده و به‌شکل مخروطی است که یک طرف آن به کاسه و طرف دیگر به سرپنجه متصل می‌شود. 
گوشی ها در دو طرف سرپنجه قرار دارند و به تعداد سیم‌ها هستند تا هر سیم به یک گوشه متصل شود. شیطانک که از چوب یا استخوان ساخته شده است، بین سرپنجه و دسته قرار می‌گیرد و سیم‌ها از طریق شیارهای آن به گوشی‌ها متصل می‌شوند. سیم گیر نیز وسیله‌ای برای اتصال سیم به کمانچه است که از داخل کاسه عبور می‌کند و به دسته متصل می‌شود. 
در نهایت، پایه که به پای کاسه متصل می‌شود و آرشه که از یک میله چوبی با موی دم اسب تشکیل شده است، اجزای دیگری هستند که کمانچه را تکمیل کرده و امکان نواختن این ساز را فراهم می‌کنند.  

نحوه کوک کردن ساز کمانچه

کوک کمانچه یعنی نسبت فاصله بین سیم‌ها که در دستگاه‌های مختلف موسیقی ایرانی متفاوت است. در نوع معمول کوک، فاصله بین سیم‌های اول و دوم را چهارم یا پنجم در نظر می‌گیرند، سپس سیم سوم را یک اکتاو بم‌تر و بالاتر از سیم اول قرار می‌دهند و سیم چهارم را یک اکتاو بم‌تر و بالاتر از سیم دوم. در گذشته، کمانچه با دو سُل دو سُل کوک می‌شد، اما با ورود ویلن، کوک و انگشت‌گذاری آن‌ها مشابه یکدیگر گردید. 
انواع کوک در کمانچه شامل کوک‌های رِ لا رِ سل (برای دستگاه نوا)، می لا رِ لا (برای دستگاه ماهور)، می لا می لا (برای دستگاه همایون، آواز اصفهان، دستگاه چهارگاه، دستگاه ماهور و دستگاه راست‌پنجگاه) و رلارلا (برای کوک لری) است. اگر در کلاس‌های آموزش ساز کمانچه آنلاین شرکت می‌کنید، می‌توانید نحوه کوک کردن ساز را هم به‌صورت تصویری بیاموزید. 

شیوه نواختن ساز کمانچه

به‌دلیل اینکه بر روی کاسه این ساز پوست کشیده می‌شود و خرک روی پوست قرار دارد، در اثر تغییر هوا، صدای آن هم عوض می‌شود. اما به دلیل کلفت‌تر بودن پوست کمانچه نسبت به تار، حرارت و رطوبت بر روی صدای آن تاثیر کمتری می‌گذارد. صدای کمانچه کمی تودماغی است. وقتی ویولن به ایران آمد، به‌دلیل داشتن چهار سیم، سازندگان کمانچه نیز یک سیم به این ساز اضافه کردند و به دلیل شباهت در نواختن به ویولن، کسانی که در آموزش ساز کمانچه مهارت داشتند به آموزش ویولن نیز روی آوردند.  
نواختن ساز کمانچه به‌صورت نشسته است. این ساز در دست چپ نوازنده قرار می‌گیرد، انگشت‌های این دست در طول دسته حرکت می‌کنند و آرشه با دست راست به‌صورت افقی به‌ حالت رفت و برگشت بر روی سیم‌های آن کشیده می‌شود (برای افراد چپ‌دست این حالت برعکس است). 

معرفی انواع کمانچه

کمانچه در کشورهای همسایه ایران نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما این سازها تا حدودی در ساختارشان مانند سیم‌ها، پوست، اندازه دسته، تعداد سیم‌ها، نوع کوک و دیگر فاکتورها متفاوتند. اضافه کردن سیم پنجم به کمانچه که معمولا چهار سیم دارد، وسعت صدای آن را افزایش می‌دهد. 
در سال‌های اخیر، کمانچه‌هایی با الهام از سازهای غربی مانند ویولن نیز ساخته شده است، از جمله کمانچه آلتو و باس. این نوع کمانچه‌ها صدایی بم‌تر از کمانچه ایرانی دارند؛ کمانچه آلتو دو و نیم پرده و کمانچه باس یک اکتاو کامل بم‌تر از کمانچه معمولی است. علاوه بر این، گلیساندو، تریل و پیتزیکاتو از انواع حالت‌های کیفی کمانچه‌نوازی محسوب می‌شوند. برای آموزش ساز کمانچه، بهتر است با کمانچه ایرانی شروع کنید.

آموزش ساز کمانچه در آموزشگاه موسیقی نوای شهر آشوب

آموزش کمانچه می‌تواند از سنین پایین و حدود 6 سالگی شروع شود، البته این بدان معنا نیست که در سنین بالاتر امکان حضور در کلاس موسیقی ساز کمانچه وجود ندارد. شما از هر سنی، می‌توانید یادگیری این ساز را آغاز کنید. کودکان معمولا پیش از شروع این ساز، در کلاس‌های ساز ارف شرکت می‌کنند که البته کاملا اختیاری است. 
در ابتدای آموزش ساز کمانچه، استاد کمانچه مباحث کلی و ساختار ساز را برای شما توضیح می‌دهد. سپس نقاط مورد نیاز برای قرارگیری نت‌ها، بر روی کمانچه را برای شما مشخص می‌کند. پس از آن، تمرین برای تقویت مهارت آرشه‌کشی آغاز و در ادامه، قطعات مختلف موسیقی ایرانی به شما آموزش داده می‌شود. با پیشرفت آموزش، به تدریج به مباحث پیشرفته‌تر و قطعات متنوع‌تر کمانچه پرداخته می‌شود. 

جمع‌بندی

آموزش ساز کمانچه با اصول و مبانی ساز شروع می‌شود و با تمرین‌های متنوع و آشنایی با قطعات موسیقی، تقویت می‌شود. بهترین سن برای شروع یادگیری این ساز ۶ سالگی است، اما بزرگسالان هم می‌توانند بدون هیچ مانعی، هر زمان که به این ساز علاقه پیدا کردند، یادگیری آن را با کلاس‌های آنلاین و حضوری آغاز کنند.