دف

آشنایی با ساز دف

دف، سازی دایره‌ای شکل با بدنه چوبی و یک روکش پوستی است که با ضربه‌های دست نواخته می‌شود و صدایی بم دارد. این ساز کوبه‌ای ماهیتی سنتی دارد و طرفداران آن عموما در گروه خاصی قرار می‌گیرند. در گذشته بیشترین استفاده از این ساز در محافل عرفانی بود، اما امروز ما نواختن دف را در کنار سازهای دیگر مشاهده می‌کنیم. 

تاریخچه دف

نخستین نشانه‌های استفاده از ساز دف به 1300 سال پیش از میلاد در مصر باز می‌گردد، اما سابقه حضور این ساز در ایران نیز مربوط به ایران باستان است که همین مسئله باعث شده تا این ساز کوبه‌ای به عنوان یک ساز باستانی ایرانی در میان مردم شناخته شود. اشعار شعرای کهن ایرانی و نقوش به جا مانده از دوران صفوی نشان می‌دهد که عموما در مجالس سماع از همنوازی دف در کنار ساز نی استفاده می‌شد.

پیش از ورود اسلام به ایران، دف از اصلی‌ترین سازهای موسیقی‌های ایرانی و کردی بود که هنوز هم می‌توان نقش آن را در ریتم‌های موسیقی‌های کردی مشاهده کرد. اما پس از ورود دین اسلام به ایران و حرام شناخته شدن موسیقی، استفاده از این ساز به خانقاه‌ها و تکایای کردستان محدود شد و برای بیش از 13 قرن تنها برای ذکر و سماء درویش‌های کردستان از این ساز استفاده می‌شد. محدودیت استفاده از دف تا سال 1353 ادامه داشت و در نهایت با تلاش‌های محمدرضا لطفی و بیژن کامکار از این ساز برای اجراهای عمومی و موسیقی‌های غیرعرفانی استفاده شد.

اجزای ساز دف

دف همانند سایر سازها از بخش‌ها و اجزاهای مختلفی تشکیل شده است که هر کدام از آن‌ها در صدای آن تاثیر دارند.

کمانه

کمانه در حقیقت طوقه چوبی اطراف ساز دف است که ضخامت آن از یک سمت (قسمت پوست‌دار) حدود 2 تا 3 سانتی متر و از سمت دیگر (قسمت باز) حدود یک و نیم سانتی متر و عرض آن حدود 6 سانتی متر است. کمانه دف عموما به دو شکل یک کمه و دو کمه ساخته می‌شود که هر کدام از آن‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارند.

کمانه یک کمه:

این کمانه از چوبی به ضخامت یک و نیم سانتی متر ساخته شده و دو سر چوب به شکل دایره‌ای به یکدیگر متصل می‌شوند. وزن این نوع نسبت به مابقی سازهای دف سبک‌تر است. 

کمانه دو کمه:

این کمانه از دو چوب با ضخامت‌های حدود 0.5 و عرض 6 سانتی متر ساخته می‌شود که روی یکدیگر پرس شده‌اند. وزن این دف نسبت به انواع دیگر آن سنگین‌تر است، اما مقاومت بیشتری نسبت فشار کشش پوست دارد و دچار تاب‌خوردگی نمی‌شود. 

پوست

رویه پوستی ساز عموما از پوست کهنه گوسفند، بز یا آهو ساخته می‌شود که ضخامت آن در تمامی سطح آن یکسان است. نوع غیرسنتی از این ساز نیز وجود دارد که در سال‌های اخیر تولید شده و از پوست‌های پلاستیکی ساخته می‌شود. این سازها مقاومت بیشتری دربرابر حرارت و رطوبت دارند و صدای آن‌ها شفاف و قوی‌تر است.

حلقه‌ها

در قسمت داخلی دف، قلاب‌های کوچکی قرار دارد که با فاصله 1 سانتی‌متری از یکدیگر و 3 سانتی‌متری از پوسته قرار گرفته‌اند. به هر یک از این قلاب‌ها دسته‌های چهارتایی از حلقه‌های فلزی آویخته شده که در هنگام نواختن این ساز به صدا در می‌آیند.

گل میخ

گل میخ درحقیقت، میخ‌هایی مشابه پونز هستند که برای محکم کردن پوست بر روی قسمت بیرونی کمانه قرار داده می‌شوند، اما بعضی از دف‌ها فاقد گل میخ هستند و در آن‌ها برای این منظور از چسب یا سریش استفاده شده است.

نکات مهم برای نگهداری از ساز دف

دف همانند بسیاری از سازها نسبت به رطوبت حساس است؛ به خصوص اگر نوع سازتان سنتی باشد و از پوست حیوانات ساخته شده باشد. بهتر است سازتان را در محل‌هایی که رطوبت زیادی دارند، قرار ندهید. 

سازتان بهتر است هارد کیس داشته باشد و پس از استفاده حتما آن را در کیس قرار دهید.

از سازتان دربرابر ضربه محافظت کنید. دقت داشته باشید که اگر دهانه ساز آسیب ببیند، باید پوست آن تعویض شود، اما اگر چوب آسیب ببیند به مرور ساز شما غیر قابل استفاده خواهد بود. 

آموزش دف در آموزشگاه موسیقی نوای شهر آشوب

نوای شهر آشوب سال‌هاست که در حوزه آموزش موسیقی فعالیت دارد. دف یکی از سازهایی است که توسط افراد باتجربه و خبره در این آموزشگاه تدریس شده و شما می‌‌توانید تجربه خوبی از یادگیری ساز را داشته باشید.