قیچک

ساختمان قیچک

قیچک از قطعات مختلفی ساخته شده است. کاسه ی طنینی، بدنه ی اصلی قیچک است که از چوب یک تکه و معمولا گردو، توت یا چوب های محکم دیگر ساخته می شود. کاسه ی طنینی، حجیم است و دو فرو رفتگی بزرگ در طرفین، آن را به دو قسمت بزرگ‌تر و کوچک‌تر تقسیم می کند. قسمت کوچک‌تر در پایین ساز قرار دارد و بر دهانه ی آن پوست کشیده می‌شود و خرک روی پوست قرار می‌گیرد. دهانه‌ی بزرگ‌تر باز است و دسته تا روی نیمی از این قسمت ادامه می‌یابد. پوست قیچک معمولا از پوست گوسفند یا آهو است. جنس دسته ی قیچک از همان چوب بدنه است که به صورت یک تکه با بدنه تراشیده می‌شود. دسته‌ی این ساز کوتاه است و از یک طرف به قسمت بزرگ‌تر کاسه و از طرف دیگر به سرپنجه متصل است. سرپنجه جعبه‌ای کوچک تو خالی است از جنس چوب و در ابتدای دسته که مجموعا چهار گوشی، به تعداد سیم ها، دو به دو، در طرفین آن قرار دارند و در انتها، تاج قیچک است با خمیدگی رو به عقب که از همان جنس چوب دسته است. قیچک چهار عدد گوشی از جنس چوب، به تعداد سیم های ساز و به صورت میخ سر پهن دارد که دو به دو، در طرفین سرپنجه قرار دارند. هر سیم داخل جعبه ی سرپنجه به انتهای باریک‌تر گوشی بسته می شود. قسمت پهن‌تر گوشی، بیرون از جعبه ی سرپنجه قرار دارد و با دست چپ نوازنده برای کوک کردن ساز به راست و چپ ردانده می شود. خرک قیچک از چوب و گاه استخوان است که با دو پایه ی کوچک خود روی پوست کاسه ی کوچک تر قرار می گیرد و سیم ها از روی شیارها عبور می کنند. سیم گیر قطعه ای است کوچک از جنس چوب یا فلز که در انتهای بدنه ی کاسه نصب و یک سر گره دار سیم به آن بسته می شود. قیچک دارای چهار سیم از جنس فلز است که چهارمین سیم آن، روکش دار و ضخیم تر است.

نوازندگی و اجرا قیچک

هنگام نوازندگی قیچک را نشسته به صورت عمودی با دست چپ نگه می‌دارند و با دست راست آرشه را به صورت افقی، در حرکات رفت و برگشت، بر سیم ها می کشند. وصعت صدای قیچک معمولی حدود دو اکتاو است و چون فاقد دستان بندی است، تمام فواصل ملی موسیقی ایرانی روی آن قابل اجرا هستند. نت نویسی قیچک معمولی و قیچک آلتو با کلید سل و برای قیچک باس با کلید فای خط چهارم است. از نوازندگان به نام این ساز می توان به دین محمد زنگشاهی و از سازندگان به نام این ساز می‌توان به محمدرضا ایلدار ژاله و حسین قلمی اشاره کرد.

تاریخچه قیچک

در نوشته ها از سابقه‌ی حضور قیچک در دوره‌های ساسانی و دوره‌های بعدی سخن گفته شده است. این ساز در طی ادوار و در نزد اقوام مختلف دارای تغییراتی در ابعاد و فرم و ظاهر خود گردیده است به نحوی که می توان گفت قیچک چینی با ترکی، عربی، بلوچی و غیره متفاوت است. اما قیچک ایرانی جزو سازهای محلی بوده است و در جنوب شرقی و به ویژه بلوچستان نواخته می شده است.